Kinh tế số tăng gấp ba lần GDP, doanh nghiệp vẫn gặp rào cản

Tại Diễn đàn “Phát triển kinh tế số: Cơ hội và thách thức trong kỷ nguyên mới”, được tổ chức ngày 21/11, ông Nguyễn Phú Tiến, Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế và Xã hội số (Bộ KH&CN), cho biết kinh tế số Việt Nam đang duy trì tốc độ tăng trưởng khoảng 20% mỗi năm, cao gấp ba lần GDP và là một trong những nền kinh tế số tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á.

Với khoảng 80.000 doanh nghiệp công nghệ số, tính riêng doanh thu tháng 10 đạt khoảng 20 tỷ USD (tăng 50% so cùng kỳ 2024). “Các doanh nghiệp này đang tạo ra các sản phẩm phần cứng, nền tảng số, dịch vụ số phục vụ chuyển đổi số quốc gia và mở rộng thị trường quốc tế”, ông Tiến nhấn mạnh.

Đáng chú ý, các doanh nghiệp đang chuyển mình mạnh mẽ từ mô hình gia công, lắp ráp sang thiết kế, làm chủ công nghệ và sản xuất các sản phẩm “Make in Vietnam”. “Sự chuyển dịch này là yếu tố then chốt để nâng cao giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh quốc gia”, ông Nguyễn Phú Tiến khẳng định.

Về nhân lực cho chuyển đổi số, ông Tiến chia sẻ hiện nay có khoảng 170 trường đại học và trên 500 trường dạy nghề đang đào tạo chuyên ngành công nghệ thông tin và các lĩnh vực liên quan, cung cấp cho nền kinh tế khoảng 80.000 người.

Tuy nhiên, để đạt mục tiêu đưa kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030, ông Tiến nhấn mạnh yêu cầu hoàn thiện thể chế, trong đó trọng tâm là chính sách cho sandbox công nghệ, thị trường dữ liệu, quản trị dữ liệu quốc gia, an toàn an ninh mạng và hệ thống khung pháp lý cho các mô hình kinh doanh mới như AI, blockchain, điện toán đám mây và nguồn nhân lực.

Trong khi đó, với cộng đồng doanh nghiệp, TS Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội (HANOISME) cũng thừa nhận, mặc dù Hà Nội đang dẫn đầu cả nước về chuyển đổi số, nhưng các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) – lực lượng đông đảo và quyết định sức cạnh tranh của Thành phố – vẫn đứng trước nhiều thách thức, như năng lực công nghệ hạn chế, thiếu dữ liệu chuẩn hóa, chi phí tuân thủ, nguồn nhân lực số thiếu và yếu và khả năng liên kết.

Theo khảo sát của HANOISME, có tới 54% SME tại Hà Nội chưa có bộ phận IT chuyên trách, 62% cho biết “không đủ ngân sách” để triển khai chuyển đổi số bài bản. Điều này tạo ra khoảng cách lớn giữa nhu cầu thị trường và năng lực doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh kinh tế số, dữ liệu phải trở thành tài sản. Nhưng tại Việt Nam, chỉ khoảng 20% doanh nghiệp coi dữ liệu là yếu tố quan trọng trong quản trị, so với 70–80% tại các nền kinh tế phát triển.

Về nguồn nhân lực, ông Quốc Anh dẫn chứng, Hà Nội hàng năm chỉ cung cấp khoảng 20.000 – 25.000 nhân lực công nghệ, trong khi nhu cầu lên tới 40.000 – 45.000. Nhiều doanh nghiệp phản ánh tình trạng nhân sự “biết vận hành công nghệ nhưng không biết phân tích dữ liệu”, khiến việc ứng dụng công nghệ chỉ dừng ở mức cơ bản.

“Những rào cản này cho thấy SME tại Hà Nội cần một mô hình hỗ trợ đa tầng, bao gồm chính sách, công nghệ, tài chính, đào tạo – để vượt qua thách thức, bắt kịp xu hướng toàn cầu và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị số”, ông Quốc Anh cho hay.

Bổ sung thêm, ông Tô Hoài Nam, Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, cho rằng một vấn đề lớn hiện nay là các doanh nghiệp thiếu kinh phí đổi mới sáng tạo, công nghệ cao và thiếu cơ chế tài chính xanh để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào mô hình phát triển bền vững.

Theo đó, ông đề xuất cần hoàn thiện khung pháp lý cho quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đầu tư tư nhân (PE), quỹ đổi mới sáng tạo. Cho phép hình thành các quỹ bảo lãnh tư nhân cho đổi mới sáng tạo. Không chỉ bảo lãnh khoản vay, mà bảo lãnh cả rủi ro công nghệ – điều mà SME hiện không thể tiếp cận.

Đồng thời, mở rộng Quỹ bảo lãnh tín dụng nhà nước theo mô hình, Nhà nước đóng vai trò “người bảo trợ cuối cùng”, thực hiện chia sẻ rủi ro có mục tiêu thông qua việc bảo lãnh một phần nghĩa vụ trả nợ, giúp ngân hàng thương mại mạnh dạn cho vay nhưng vẫn bảo đảm kỷ luật tài chính.

Ở góc độ chuyên gia, TS. Nguyễn Đức Kiên, nguyên Phó Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng đề xuất nhiều giải pháp, như các ngân hàng hỗ trợ hộ kinh doanh lắp đặt POS và công nhận hóa đơn từ POS như chứng từ hợp pháp, nhằm giải quyết tình trạng không xuất hóa đơn, gây khó cho người tiêu dùng và công tác hậu kiểm.

Ông cho rằng khi giao dịch được chuẩn hóa, minh bạch hơn, dữ liệu tài chính sẽ trở thành “tài sản số” quan trọng, giúp cơ quan quản lý hoạch định chính sách chính xác hơn, đồng thời giúp tổ chức tín dụng ứng dụng AI trong chấm điểm tín dụng, mở rộng khả năng tiếp cận vốn cho người dân và doanh nghiệp.

Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Minh Khuê, Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị, Công ty Cổ phần Công nghệ Sapo, cho rằng chuyển đổi số chỉ có thể thành công khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa khu vực công và khu vực tư.

Từ kinh nghiệm triển khai thực tế, Sapo nhận thấy rằng hiệu quả chuyển đổi số được quyết định bởi sự liên kết của nhiều bên: cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp công nghệ, đơn vị vận chuyển, thanh toán, ngân hàng, cùng các hiệp hội và cộng đồng doanh nhân.

“Sự phối hợp này đã tạo điều kiện để nhiều chương trình quy mô lớn được triển khai nhanh chóng và đồng bộ trên toàn quốc như chương trình hỗ trợ chuyển đổi hóa đơn điện tử, chương trình kinh doanh đa kênh hay các khóa đào tạo thương mại điện tử cho hộ kinh doanh. Đây là minh chứng cho thấy chuyển đổi số không thể là nỗ lực đơn lẻ mà cần sự đồng hành từ nhiều phía để tạo ra giá trị bền vững”, bà Khuê cho hay.

Thanh Hoa